Od upadku Lehman Brothers minęło 15 lat. Jak bankructwo giganta zmieniło nasz świat?

Wczoraj minęło 15 lat od upadku Lehman Brothers, który rozpoczął nie tylko poprzedni kryzys gospodarczy, ale też niejako wprowadził nas w nową epokę gospodarczą. Wydarzenia te zainspirowały Satoshi’ego Nakamoto do stworzenia bitcoina.

Dobrymi chęciami piekło jest wybrukowane

15 września 2008 r. bank inwestycyjny Lehman Brothers ogłosił upadłość. Ta doprowadziła do kryzysu finansowego, krwawej łaźni na giełdzie i problemów wielu osób. Pośród chaosu, jaki wtedy się narodził, powstał bitcoin.

Najpierw wyjaśnijmy, czym był Lehman Brothers. Była to szanowana instytucja z Wall Street. Przynajmniej do 2008 r. Przez lata zgromadziła bowiem ogromne kwoty zadłużenia związanego z ryzykownymi papierami wartościowymi zabezpieczonymi hipoteką. Gdy rynek mieszkaniowy zaczął się załamywać, bank zaczął ponosić ogromne straty. Dlaczego tak się stało?

Problemem okazało się udzielanie kredytów subprime, które stały się w USA bardzo popularne już pod koniec XX wieku. Pomysł z pozoru był szczytny – chodziło o to, by każdego Amerykanina było stać na dom (a dokładnie na kredyt na niego). W efekcie banki udzielały wspomnianych kredytów subprime osobom, które miały niską zdolność kredytową. Były to transakcje obarczone bardzo dużym ryzykiem. W końcu kredyty udzielano ludziom, którzy w normalnych warunkach nie mogliby ich otrzymać!

Początkowo wszystko było możliwe dzięki niskim stopom procentowym. Amerykanie chętnie się zadłużali. Najlepiej świadczą o tym liczby – sektor prywatny zwiększył swoje zadłużenie ze 170% PKB w 2000 roku do 250% PKB w roku 2007. Oczywiście korzystne warunki kredytowe doprowadziły do wzrostu popytu na nieruchomości, a co za tym idzie napędziły wzrost ich cen.

Ponownie spójrzmy na liczby: w latach 2002-2006 cena mkw. wzrosła w USA o ok. 50 proc. W mieszkania i domy inwestowali niemal wszyscy. Słynna scena z filmu “Big Short”, w której striptizerka chwali się swoim klientom (naszym protagonistom), że kupiła już parę domów, nie jest – niestety! – literacką fikcją.

Nagle Fed podjął jednak decyzję, która okazała się dla wielu inwestorów i zwykłych kredytobiorców katastrofą. Bank centralny zdecydował się na podwyżkę stóp procentowych. Efekt? Wzrosły raty kredytów – też tych mieszkaniowych. Potem obserwowano już tylko typowe gospodarcze domino – coraz więcej osób nie mogło spłacać rat. Rynek nieruchomości także przestał się rozwijać, bowiem brakło dostatecznej liczby kupujących.

Ekonomiczne domino

Teraz cofnijmy się jeszcze w czasie i wyjaśnijmy, dlaczego to wszystko uderzyło w Lehmana. Na początku XXI wieku zlikwidowano bowiem ustawę Glass-Steagall Act. Ta zakazywała łączenia bankowości inwestycyjnej z depozytową. Owocem tego “genialnego” pomysłu było włączenie drukarki i wręcz masowa produkcja papierów wartościowych, tzw. obligacji zabezpieczonych długiem (CDO). Rentowność tychże zależała tylko od tego, czy kredytobiorcy będą regularnie spłacać swoje kredyty. Jak już wspomnieliśmy, po podwyżce stóp proc. przestali. Lehman Brothers posiada sporo CDO.

Samo posiadanie CDO było wstępem do piekła, jakie musiało się wtedy rozpętać w biurach Lehmana. Spadek rentowności i cen obligacji  doprowadził do ich wykupywania przez klientów. To napędzało spadek cen. I tak w kółko. W efekcie straty na rynku CDO wyniosły 1,5 biliona USD. Jedną z instytucji, które ucierpiały najmocniej, był właśnie Lehman Brothers.

W efekcie tego wszystkiego zaufanie do banków spadło. To z kolei rozpoczęło zamrożenie akcji kredytowej. Kryzys związany z przepływami kapitału rozlał się na cały świat. Zaczęło się piekło inwestorów, którzy wierzyli, że na parkiecie “będzie już tylko rosło”. Na giełdach rejestrowano spadki wycen akcji, a wiele instytucji finansowych stanęło w obliczu poważnych problemów z płynnością.

Na ratunek światu ruszyły rządy. Co postanowiły robić? Ratować “zbyt wielkich, by upaść” – czyli banki prywatne, które wcześniej prowadziły nazbyt liberalną politykę. Zdaniem wielu ekspertów te powinny zbankrutować, bowiem popełniły koszmarne błędy dot. zarządzania ryzykiem. Politycy, mimo tego, postanowili im pomóc.

Nie tylko banki miały problemy. Wielki kryzys finansowy, jaki się rozpoczął, wywołał falę zawirowań gospodarczych, w wyniku których miliony ludzi straciły pracę, mieszkania i domy. Wzrosła stopa bezrobocia, co doprowadziło do powszechnych trudności finansowych konsumentów.

Koniec zawsze jest początkiem

Tak, jak wspomnieliśmy wcześniej, upadek Lehmana był początkiem nowej epoki w dziejach finansów. Tyle że wtedy niewiele osób zdawało sobie z tego sprawę.

W październiku tego samego roku, kiedy Lehman Brothers upadał, tajemniczy Satoshi Nakamoto opublikował białą księgę zatytułowaną „Bitcoin: elektroniczny system gotówkowy typu peer-to-peer”. W tym przełomowym dla wielu z naszych czytelników dokumencie nakreślono model nowej, zdecentralizowanej waluty cyfrowej, bitcoina. Miała ona działać niezależnie od tradycyjnych instytucji finansowych, które zawiodły w tym okresie nie tylko Nakamoto (kto wie, może sam wziął kredyt subprime?). Sieć bitcoina wiązała się z większą prywatnością, bezpieczeństwem i przejrzystością. Mowa o cechach, których bardzo brakowało w ówczesnym (i obecnym) systemie finansowym.

Stworzenie bitcoina było więc w dużej mierze odpowiedzią na niepowodzenia tradycyjnego systemu finansowego. Kryptowaluta miała od początku cechy alternatywnego systemu i nowego sposobu przeprowadzania transakcji finansowych, odpornego na arbitralne decyzje władz centralnych i izolowanego od zagrożeń systemowych, które wywołały kryzys.

Pomiędzy upadkiem Lehmana a publikacją białej księgi BTC minęło parę tygodni. Powstanie idei kryptowaluty tylko jednak z pozoru  trwało tak krótko. Bitcoin to bowiem kolejne dziecko w dość rozbudowanym drzewie genealogicznym cyfrowych, niezależnych od władz, walut. Całą historię kryptowaluty i jej genezę przeczytacie także na naszej stronie – w artykule “Historia Bitcoina“.

Celem tego tekstu nie jest przypomnienie całej historii BTC. Na jego potrzeby podsumujmy tylko, że z biegiem lat Bitcoin jako sieć i i pewna idea ewoluował – od eksperymentalnego pomysłu w dobrze prosperujący zasób cyfrowy i magazyn wartości. Jego zdecentralizowany charakter daje nam nadzieję na przyszłość i to, że nawet w razie skrajnych zawirowań polityczno-gospodarczych uda nam się ochronić przed zgubnymi w skutkach działaniami polityków i bankierów.

Na bazie fundamentów bitcoina powstał cały nowy rynek kryptowalut, tokenów, zdecentralizowanych finansów, a nawet takich modeli zarządzania projektami (DAO).

Podsumowanie: upadek Lehman Brothers przestawił tory naszych dziejów

Za przełomowe wydarzenia najczęściej uważa się wojny, bitwy czy zabójstwa znanych przywódców. Nie docenia się jednak wydarzeń gospodarczych. Wczoraj minęło 15 lat od upadku Lehman Brothers. Przez ponad dekadę świat finansów przeszedł znaczące zmiany. Zaufanie do systemu bankowego nadal nie jest wysokie – przekonaliśmy się o tym w czasie pierwszych dni pandemii COVID-19 czy wojny w Ukrainie, gdy konsumenci masowo wyciągali oszczędności z bankomatów.

Pojawienie się bitcoina stanowiło iście transformacyjną reakcję na burzliwe czasy sprzed ponad dekady. Pytanie, czy rewolucja ta będzie kontynuowana. Na razie widać, że system finansowy pogodził się chyba z istnieniem kryptowalut i zaczyna je integrować ze swoimi rozwiązaniami. “Najpierw z ciebie kpią, potem atakują, a na końcu wygrywasz”.