Smart kontrakty – jakie prawne luki ich dotykają?

Prawnicy przeanalizowali problem nieodwracalności czynności, kauzualność czynności prawnych i ewentualny arbitraż w kontekście smart kontraktów.

 

Smart kontrakt oparty na technologii blockchain pozwala na zapisanie warunków umownych w formie kodu. Kwestią godną uwagi jest terminologia – czy smart kontrakt rzeczywiście jest smart? Inteligentne technologie to technologie, które wykorzystują sztuczną inteligencję, potrafiącą uczyć się – przetwarzać dane i wykorzystywać je w przyszłości w sposób kreatywny. W przypadku smart kontraktów jest mowa o zbiorze instrukcji warunkowych, zapisanych w formie algorytmu.

 

Warto jednak rozważyć, jak prawo cywilne znajduje zastosowanie przy konstrukcjach tego typu.
Sieć (najczęściej Ethereum) pozwala na zapis w zdecentralizowanej bazie danych. Umowa zostanie zawarta po spełnieniu określonych warunków, a także wykonana w sposób automatyczny. Poprzez zakodowanie warunków umownych strony zostają pozbawione możności samodzielnego decydowania o wyegzekwowaniu wzajemnych świadczeń stron. Zbędnym staje się postępowanie egzekucyjne. Tutaj strona odbiera sobie możliwość zadecydowania, czy zechce w ogóle wykonać umowę. Być może w przypadku klasycznie zawieranych umów, strona zdecydowałaby się nie wykonywać umowy ze względów strategicznych w danych okolicznościach, tylko zapłacić karę umowną. Wydaje się, że samo godzenie się stron na zawarcie umowy, która zostanie zakodowana w postaci smart kontraktu jest równoznaczne z klauzulami, które mogą posłużyć w celu uproszczenia egzekwowania należnych świadczeń.

 

Istnieje wiele problemów, które stają na drodze zawierania umów w formie smart kontraktów. Jednym z nich jest obowiązek składnia podpisów notarialnie poświadczonych, a także obowiązek zawierania umowy w formie aktu notarialnego, np. jeśli chodzi o umowy dotyczące nieruchomości. W przypadku smart kontraktów zawieramy umowę tylko w wersji elektronicznej.

 

Bezwzględne zawieranie i wykonywanie umowy za pośrednictwem blockchaina nie zauważa takich problemów jak np. klauzula rebus sic stantibus. Cechą zawartych w oparciu o blockchain kontraktów jest nieodwracalność transakcji. Czy zrzekamy się w ten sposób praw, które uelastyczniają treść umowy? Klauzula rebus sic stantibus to konstrukcja umożliwiająca oznaczenie sposobu wykonania świadczenia lub jego wysokości, a nawet rozwiązanie umowy za pośrednictwem sądu w sytuacji nadzwyczajnej zmiany okoliczności, której strony nie mogły przewidzieć podczas zawierania umowy. Może się to odbyć, jeśli spełnienie świadczenia naraża jedną ze stron na rażącą stratę albo wiąże się z nadmiernymi trudnościami. Można przypuszczać, że i w tym przypadku strony same pozbawiają siebie takich uprawnień jak możliwość powoływania się na klauzulę z art. 357¹ KC, realizując poprzez smart kontrakt postanowienia umowne.

 

Kolejnym zagadnieniem, którego nie sposób nie zauważyć, jest odpowiedzialność za ewentualne błędy technologiczne – czy prawnik jest w stanie przekazać każdą informację programiście tak, aby dało się postanowienia umowne zakodować? Jakiego typu umowy da się tak uprościć, aby było to możliwe do osiągnięcia? Oprócz możliwych błędów omówionych wyżej, istnieje także zagadnienie „ataku 51”, zagrażającego sieci, na której oparto smart kontrakt. Przechwycenie przez jeden podmiot mocy obliczeniowej przekraczającej 51 %, może prowadzić do jednoczesnego transferowania tokenów na adres atakującego i na giełdy (double spending). Takie zdarzenie może zachwiać zaufaniem do danej sieci.

 

Przy analizie aspektów prywatnoprawnych smart kontraktów istotną rolę odgrywa kwestia jurysdykcji – prawa prywatnego międzynarodowego. Miejsce zawarcia umowy i miejsce jej wykonania mogą przesądzać o jurysdykcji – prawie właściwym dla danej umowy. Smart kontrakt jest oparty o zapis w zdecentralizowanej bazie danych. Decentralizacja oznacza byt w wielu miejscach jednocześnie. Brak ustalenia jurysdykcji w fazie początkowej zawierania umowy, poprzedzającej zakodowanie w formie smart kontraktu, może stanowić zagrożenie dla ustalenia jurysdykcji. Byt „wszędzie” może bowiem oznaczać „nigdzie”. Doktryna podjęła już rozważania związane z ustalaniem jurysdykcji – czy smart kontrakt to byt pozostający poza prawem (alegalność), czy jest powiązana z podmiotem odpowiedzialnym za blockchain. Innym proponowanym rozwiązaniem jest traktowanie smart kontraktów jako programów komputerowych – być może to licencja zaprowadzi nas do prawa właściwego?

 

Oświadczenia woli stron przy zawieraniu umowy mogą zostać złożone dowolnie. Być może wykorzystanie smart kontraktu jest fazą zawarcia umowy. Tak jak w przypadku emisji ICO mamy do czynienia z opisem w „white paper” warunków, na które godzą się inwestorzy. Przystąpienie do realizacji umowy może oznaczać zgodę na określoną jurysdykcję. Oświadczenie woli może być złożone w dowolnej formie, tak aby oddać zamiar ukształtowania wzajemnych praw i obowiązków stron (art. 60 KC). Niewątpliwie można osadzić kontrakt w przestrzeni blockchain jako konsensus podmiotów wyposażonych w zdolność prawną. Daleko idące postulaty nadania osobowości prawnej algorytmom lub komputerom długo mogą oczekiwać na odpowiedź ustawodawcy.

 

by Kancelaria Adwokacka Mateusz Kara