BRICS planuje zmienić światowy ład. Czy to koniec ery dolara?

BRICS, czyli grupa składająca się z Brazylii, Rosji, Indii, Chin, Republiki Południowej Afryki oraz od stycznia 2024 roku również Iranu, Egiptu, Etiopii, Zjednoczonych Emiratów Arabskich i częściowo Arabii Saudyjskiej (ratyfikowała umowę, ale formalnie jeszcze nie przystąpiła do grupy), staje się coraz bardziej popularnym tematem w dyskusjach na temat przyszłości globalnej gospodarki i polityki. Ekspansja ta podkreśla rosnące znaczenie BRICS na światowej scenie, zwłaszcza w kontekście intensyfikujących się napięć geopolitycznych oraz wyzwań związanych z dominacją Zachodu i dolara amerykańskiego w międzynarodowym systemie finansowym.

Organizacja ta, która początkowo skupiała się na współpracy gospodarczej, obecnie odgrywa również istotną rolę polityczną, stając się platformą dla krajów rozwijających się i tych, które pragną przeciwstawić się dominacji G7. Zwolennicy BRICS postrzegają tę grupę jako realną alternatywę dla dotychczasowego porządku światowego, zdominowanego przez Stany Zjednoczone i ich sojuszników. Uważają, że rozwój BRICS może przyczynić się do stworzenia bardziej zrównoważonego i wielobiegunowego systemu międzynarodowego, w którym głos krajów Globalnego Południa będzie lepiej słyszany​.

Jednakże BRICS budzi również kontrowersje. Krytycy wskazują na autorytarny charakter niektórych przywódców należących do tej grupy oraz na brak spójności i jednolitych interesów wśród jej członków. Na przykład różnice w systemach politycznych, gospodarczych i priorytetach strategicznych między takimi krajami jak Chiny, Indie, czy Rosja, mogą prowadzić do trudności w realizacji wspólnych celów. Dla wielu obserwatorów, BRICS pozostaje zjawiskiem ambiwalentnym – jednocześnie obiecującym wielkie zmiany i budzącym obawy co do stabilności i spójności grupy.

Debata na temat wpływu BRICS na światową politykę i gospodarkę staje się więc coraz bardziej intensywna i pełna emocji, zwłaszcza w obliczu rosnących ambicji tej grupy i jej potencjalnego wpływu na przyszłość globalnego porządku.

BRICS, akronim stworzony z nazw pięciu państw: Brazylii, Rosji, Indii, Chin i Republiki Południowej Afryki, to grupa, która zyskała na znaczeniu jako forum współpracy gospodarczej i politycznej między kluczowymi gospodarkami rozwijającymi się. Początkowo koncepcja ta, znana jako BRIC (bez udziału Republiki Południowej Afryki), została wprowadzona w 2001 roku przez Jima O'Neilla, ekonomistę z Goldman Sachs. Co ciekawe, O'Neill w swoim raporcie „Building Better Global Economic BRICs” prognozował, że do połowy XXI wieku państwa te będą dominującymi potęgami gospodarczymi, zdolnymi do zrównoważenia wpływów krajów rozwiniętych, takich jak te zrzeszone w G7.

Idea BRIC szybko zyskała na znaczeniu, szczególnie w kontekście globalizacji i rosnącej roli rynków wschodzących. W 2006 roku doszło do pierwszego formalnego spotkania ministrów spraw zagranicznych państw BRIC podczas Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku, co zapoczątkowało regularne konsultacje i spotkania na najwyższym szczeblu. W ciągu kolejnych lat BRIC ewoluowało z luźnej koncepcji ekonomicznej w bardziej zorganizowane forum współpracy politycznej i gospodarczej.

W 2011 roku grupa ta przyjęła do swojego grona Republikę Południowej Afryki, rozszerzając swoje wpływy na kontynent afrykański i zmieniając nazwę na BRICS. Decyzja ta miała na celu zwiększenie reprezentatywności grupy, dodając do niej największą gospodarkę Afryki. Od tego momentu BRICS zaczęło działać jako platforma do dyskusji nad globalnymi problemami, takimi jak reforma międzynarodowych instytucji finansowych, zmniejszenie nierówności gospodarczych oraz promowanie zrównoważonego rozwoju.

Pomimo różnorodności politycznej, gospodarczej i kulturowej członków BRICS, organizacja ta zdołała utrzymać współpracę na wielu płaszczyznach, stając się ważnym aktorem na scenie międzynarodowej. Ostatnie lata przyniosły dalsze wzmocnienie tej grupy, z inicjatywami mającymi na celu większą integrację gospodarczą i polityczną, co w przyszłości może jeszcze bardziej zwiększyć jej wpływ na globalne decyzje i układ sił.

Każdy z głównych członków BRICS – Brazylii, Rosji, Indii, Chin i Republiki Południowej Afryki – ma unikalną i złożoną historię gospodarczą oraz polityczną, która wpłynęła na ich obecne miejsce w tej grupie.

Po upadku Związku Radzieckiego w 1991 roku, Rosja znalazła się w trudnej sytuacji gospodarczej i politycznej. Transformacja od gospodarki centralnie planowanej do kapitalistycznej była bolesna, z hiperinflacją, bezrobociem i spadkiem standardu życia. Lata 90. to okres zapaści gospodarczej, a także wzrostu znaczenia oligarchii. Jednak w latach dwutysięcznych, głównie dzięki wzrostowi cen ropy i gazu, a także przejęciu władzy przez Władimira Putina, Rosja zaczęła się odradzać gospodarczo. Wzrost dochodów z eksportu surowców naturalnych pozwolił na stabilizację gospodarki i odbudowę wpływów politycznych na arenie międzynarodowej. Rosja skupiła się na wzmacnianiu swojej pozycji jako globalnej potęgi, co zaowocowało intensyfikacją współpracy z innymi rozwijającymi się gospodarkami, w tym w ramach BRICS​.

Od lat 80. Chiny prowadziły dynamiczną transformację gospodarczą, przechodząc od gospodarki zamkniętej i centralnie planowanej do modelu gospodarki rynkowej z silnym elementem państwowym. Reformy rozpoczęte pod koniec lat 70. przez Deng Xiaopinga zaowocowały gwałtownym wzrostem gospodarczym, który trwał przez kolejne dekady. Chiny stały się "fabryką świata", a ich rosnąca potęga gospodarcza zaczęła się przekładać na coraz większe wpływy polityczne na arenie międzynarodowej. Był to też owoc globalizacji - przenoszenia produkcji z Zachodu (m.in. z USA) właśnie do Państwa Środka. Dziś Chiny są drugą największą gospodarką na świecie (po USA) i kluczowym członkiem BRICS, odgrywając rolę lidera w wielu globalnych inicjatywach gospodarczych​.

Od lat 90. Indie przeprowadzają szereg reform gospodarczych, które pomogły im przejść z gospodarki zamkniętej i mocno regulowanej do bardziej otwartej i dynamicznej. Choć tempo wzrostu gospodarczego było wolniejsze niż w przypadku Chin. Indie zdołały zbudować silny sektor usług, stając się liderem w dziedzinie technologii informacyjnych. Wzrost klasy średniej i rozwój sektora technologicznego przyczyniły się do wzrostu globalnego znaczenia tego państwa. Indie, jako członek BRICS, często postrzegane są jako równowaga dla rosnących wpływów Chin w grupie​.

Brazylia w latach 90. i na początku XXI wieku przeżywała okres dynamicznego wzrostu gospodarczego, stając się jednym z najważniejszych rynków wschodzących. Kraj ten bogaty w zasoby naturalne i mający duży potencjał rolniczy, zdołał przyciągnąć znaczące inwestycje zagraniczne. Jednakże Brazylia boryka się również z poważnymi wyzwaniami, takimi jak korupcja, nierówności społeczne i niestabilność polityczna, które w ostatnich latach zahamowały jej rozwój gospodarczy. Niemniej jednak, jako członek BRICS, Brazylia odgrywa istotną rolę w promowaniu interesów Globalnego Południa.

RPA dołączyło do grupy w 2011 roku, reprezentując kontynent afrykański. Kraj ten, po zakończeniu apartheidu w 1994 roku, przeszedł głębokie przemiany społeczne i polityczne. Mimo że RPA jest jednym z najważniejszych graczy gospodarczych w Afryce, boryka się z problemami społecznymi, takimi jak wysoka stopa bezrobocia, nierówności i przestępczość. RPA wnosi do BRICS perspektywę afrykańską, co wzmacnia globalną reprezentatywność grupy i podkreśla znaczenie Afryki w światowej polityce​.

Choć BRICS nie jest formalnym sojuszem politycznym ani handlowym, kraje te regularnie spotykają się na szczytach, aby omówić i koordynować swoje stanowiska w kluczowych kwestiach globalnych. Współpraca ta obejmuje szeroki zakres tematów, od polityki i handlu po zmiany klimatyczne, bezpieczeństwo energetyczne i rozwój infrastruktury.

Jednym z głównych celów BRICS jest zrównoważenie wpływów zachodnich potęg, takich jak USA i Europa, w globalnej polityce. Członkowie grupy często krytykują jednobiegunowy porządek świata, w którym dominują interesy zachodnie, zwłaszcza w instytucjach międzynarodowych takich jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) i Bank Światowy. BRICS dąży do reformy tych instytucji, aby lepiej odzwierciedlały realia współczesnego świata, gdzie rola gospodarek wschodzących stale rośnie​.

Jednym z najbardziej ambitnych celów BRICS jest zmniejszenie globalnej dominacji dolara amerykańskiego. Członkowie grupy wielokrotnie podkreślali potrzebę stworzenia alternatywnego systemu walutowego, który zmniejszyłby ryzyko wynikające z amerykańskich sankcji finansowych i nadmiernej zależności od dolara w transakcjach międzynarodowych. W tym celu BRICS rozwija Nowy Bank Rozwoju (NBD), który finansuje projekty infrastrukturalne w krajach członkowskich oraz promuje handel w lokalnych walutach, co ma na celu ograniczenie użycia dolara​.

W ostatnich latach rozmowy na temat możliwości wprowadzenia wspólnej waluty dla krajów BRICS nabrały znaczenia, szczególnie w kontekście ich rosnących ambicji w kształtowaniu alternatywnego systemu finansowego, który mógłby zmniejszyć globalną dominację dolara amerykańskiego.

Ta nowa waluta, nazywana The UNIT, ma być wspierana przez złoto i inne aktywa, co ma zapewnić jej stabilność i zaufanie na arenie międzynarodowej. System The UNIT ma wykorzystywać technologię blockchain, co zapewniłoby przejrzystość i bezpieczeństwo transakcji, oraz pozwoliłoby uniezależnić się od tradycyjnych systemów płatniczych, takich jak SWIFT, które są kontrolowane przez Zachód​.

Chociaż konkretne decyzje dotyczące pełnego wdrożenia tej waluty jeszcze nie zapadły, planuje się, że pierwsze istotne kroki w tym kierunku mogą zostać podjęte podczas szczytu BRICS w Kazaniu, który odbędzie się w październiku 2024 roku. Równocześnie BRICS intensywnie promuje użycie lokalnych walut członkowskich w międzynarodowych transakcjach handlowych, co już teraz prowadzi do stopniowego zmniejszania roli dolara w handlu między tymi krajami.

BRICS, jako dynamiczna grupa gospodarek wschodzących, kontynuuje rozwój i poszerzanie swojego wpływu na globalną politykę i gospodarkę. Od 1 stycznia 2024 roku organizacja ta oficjalnie przyjęła pięciu nowych członków: Iran, Egipt, Etiopię, Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz Arabię Saudyjską. Decyzja o rozszerzeniu grupy, podjęta podczas szczytu w Johannesburgu w 2023 roku, podwoiła liczebność bloku, który teraz liczy dziesięć państw. Argentyna, która również otrzymała zaproszenie, ostatecznie zrezygnowała z członkostwa po objęciu urzędu przez nowego prezydenta Javiera Milei​, który swoją polityką zbliża swój kraj ponownie do USA.

To rozszerzenie znacząco wzmacnia globalne znaczenie BRICS, który teraz reprezentuje aż około 46% światowej populacji i ma znaczny udział w globalnym PKB. Nowi członkowie, zwłaszcza kraje z Bliskiego Wschodu, takie jak Arabia Saudyjska i Zjednoczone Emiraty Arabskie, wnoszą do grupy istotne zasoby finansowe i geopolityczne. Z kolei obecność Egiptu i Etiopii podkreśla rosnącą reprezentację Afryki w tej grupie, co może przełożyć się na zwiększenie wpływu BRICS na globalną gospodarkę i politykę.

Ekspansja BRICS jest nie tylko krokiem w kierunku zwiększenia liczby członków, ale także strategicznym posunięciem mającym na celu wzmocnienie pozycji grupy jako alternatywy dla zachodnich instytucji, takich jak G7. Zwłaszcza nowi członkowie mają potencjał do przekształcenia BRICS w kluczowego gracza w globalnej polityce energetycznej i handlowej.

Podsumowując, BRICS, pomimo wewnętrznych różnic między członkami, zyskuje na znaczeniu jako forum promujące alternatywny porządek międzynarodowy. Dalsza ekspansja grupy oraz wzmacnianie współpracy gospodarczej i finansowej mogą mieć znaczący wpływ na przyszłość globalnej polityki i ekonomii, stanowiąc wyzwanie dla istniejących struktur władzy na świecie.

Jednocześnie warto podkreślić, że dalszy rozwój projektu będzie zależał od tego, na ile poszczególni członkowie dadzą radę się ze sobą dogadać i wnieść ponad własne, krajowe interesy. Jedność BRICS będzie stanowiła zagrożenie dla hegemonii USA i to tym większe, że w razie konfrontacji militarnej Amerykanie staną przed najpotężniejszym przeciwnikiem w swoich dziejach.