Jak psuto w przeszłości pieniądz na świecie. Część 11. II wojna światowa

W poprzedniej części naszego cyklu zajęliśmy się tematem szczególnie nam bliskim w tych czasach – Wielkim Kryzysem lat 30. Jeśli nie czytaliście tego artykułu, odsyłamy was w to miejsce. Tamten tekst zakończyliśmy jednak wieścią o tym, że świat zmierzał w kierunku wojny…

“Kawałek” ziemi dla Niemiec

By w pełni zrozumieć powody wybuchu II wojny światowej, nie wystarczy nam naiwna narracja o tym, że na czele Niemiec stanął “szalony” Adolf Hitler. Zresztą robienie z przywódcy nazistów osoby chorej psychicznie spłyca całą opowieść o tym, co miało miejsce w latach 30. i 40. XX w.

Wielu słusznie uważa, że II wojna światowa była wręcz swoistą “dogrywką” I wojny światowej. I tak w istocie było. Pierwszy globalny konflikt zakończył się porażką Niemiec, które jednak nie chciały się tak łatwo poddać. Mimo kryzysu gospodarczego, hiperinflacji i redukcji armii tego upadłego mocarstwa, nasi zachodni sąsiedzi nadal mieli nieposkromiony apetyt na ekspansję. To musiało nie podobać się Wielkiej Brytanii, która w tym okresie była jeszcze kolosem, ale już chwiejącym się na glinianych nogach. W tle majaczyła się też lekko uśpiona potęga USA, które to imperium po I wojnie światowej przestało ingerować w sytuacje w Europie.

Bieda i inflacja doprowadziły do tego, że w Niemczech na popularności zaczęły zyskiwać ekstremalne ruchy. Nie myślimy tu tylko o nazistach, ale też komunistach. Nie powinno więc nas dziwić, że wielki przemysł zainteresował się Hitlerem jako politykiem, którego może warto byłoby wspierać i który swoją charyzmą zatrzyma pochód komunistów.

Sam swoisty fenomen NSDAP i “Wodza” jest tematem na osoby artykuł. W każdym razie m.in. dzięki sprzyjającym wydarzeniom makroekonomicznym (pogorszenie się koniunktury na początku lat 30.) czy nowoczesnym metodom marketingowym (w kampaniach wyborczych naziści zaczęli wykorzystać np. samolot, który pomagał Hitlerowi wydajniej spędzać każdy dzień walki o głosy, a także zastosowali po raz pierwszy nowoczesny projekt plakatu z politykiem – przedstawiał jedynie twarz Fuhrera na czarnym tle) naziści przejęli władzę w kraju.

Szybko rozpoczęto działania, które miały rozruszać gospodarkę. Postawiono zarówno na rozbudowaną politykę socjalną i rozbudowę armii oraz dróg, co pozwoliło zmniejszyć bezrobocie, ale też doprowadziło do skoku popularności Hitlera. Barwne porównanie go do The Beatlesów, jakie widzimy w filmie “Jojo Rabit”, nie wzięło się znikąd…

https://www.youtube.com/watch?v=TyHt54eFb3g

Do tego doszły weksle Mefo. To za ich pomocą finansowano wspomniane zbrojenia. Nimi też opłacano robotników, którzy pracowali w firmach, które produkowały broń. Weksle nie były rodzajem waluty, ale były akceptowane w bankach. Faktycznie pomagały w cichym dodruku pieniądza.

Lęk przed inflacją powodem wojny?

By wybuchła wojna najczęściej musi dojść do zbiegu paru czynników. W przypadku II wojny światowej możemy mówić np. o dalszej rywalizacji mocarstw. W związku z tym, że ten cykl opowiada jednak o psuciu pieniądza, skoncentrujmy się na tym aspekcie.

Otóż naziści swoją polityką socjalną i związaną z wekslami Mefo doprowadzili do sytuacji, w której krajowi ponownie zaczęło grozić widmo hiperinflacji. Jak uniknąć takiej tragedii? Można było np. wywołać wojnę.

Oczywiście konflikt zbrojny był w tym czasie na rękę wielu innym krajom. ZSRR pragnął, by Niemcy zaatakowały kraje kapitalistyczne. Wielka Brytania – już wtedy tonąca w długach – szła Hitlerowi na ustępstwa oddając mu na pożarcie Czechosłowację. Wszytko, by uniknąć wojny. Gdy jednak okazało się to niemożliwe, dyplomacja Albionu robiła wiele, by impet Wehrmachtu poszedł na wschód, a nie zachód.

W każdym razie 1 września 1939 r. III Rzesza przekroczyła Rubikon i zaatakowała Polskę. Po naszym kraju nadszedł czas na opanowanie Europy Zachodniej. Każde podbite państwo było łupione w taki sposób, by uniemożliwić niemieckiej gospodarce popadnięcie w takie same tarapaty jak w latach 20. i wczesnych 30.

II wojna światowa i Niemcy na terenach okupowanych

Niemcy nie wprowadzali na terenach okupowanych swojej waluty. Zachowywali lokalne pieniądze lub tworzyli nowe. W praktyce okupacja oznaczała taką politykę, by bilans handlowy na linii III Rzesza-kraj okupowany był korzystny dla zwycięskiego mocarstwa. Innymi słowy, Niemcy mieli więcej wywozić z podbitego państwa, niż tam przywozić. Paradoksalnie, patrząc na sprawę kryteriami księgowymi, III Rzesza niejako zadłużała się u krajów podległych, ale – co chyba oczywiste – nie zamierzała tego długu spłacać. Ten był niejako pokryciem emisji walut w podległych krajach.

Osobną kwestią pozostają bilety Kas Kredytowych Rzeszy, którymi na terenach okupowanych płacili żołnierze Wehrmachtu. Trafiały one na rynki w czasie kampanii wojennych, następnie ściągano je z rynku i ponownie starano wykorzystać w czasie kolejnych działań zbrojnych już na innym terenie.

Ogólny obieg pieniądza jednak wzrastał. Inflację starano się ukrywać wprowadzają ceny maksymalne i blokadę płac. Efekt? To chyba jasne – kwitł czarny rynek, zaś część ludzi starała się nie pracować z powodu tego drugiego czynnika. Stąd Niemcy wprowadzili przymusowe prace. Paradoksalnie tak drastyczne kroki uchroniły okupowane kraje przed wybuchami hiperinflacji. Wyjątkiem była tylko Grecja.

Ustanawiano też urzędy nadzoru bankowego, które tak zarządzały rynkiem kredytów, by ten był podporządkowany polityce okupanta. Bankowość prywatna należąca do Żydów była likwidowana.

Kto to wszystko finansował?

Przy okazji artykułu o I wojnie światowej wspominaliśmy, że inaczej wojnę finansowali Niemcy i ich sojusznicy, a inaczej Wielka Brytania z aliantami. W przypadku II wojny światowej wojnę po stronie tych ostatnich finansowało USA.

Kongres USA uchwalił np. Lend-Lease Act, na mocy którego Stany Zjednoczone dzierżawiły sprzęt wojenny “państwom miłującym pokój”. Po wojnie miał on zostać zwracany mocarstwu lub niszczony.

Elity USA wiedziały jednak, że konflikt jest ogromną szansą dla ich kraju. Rosnące i zarazem konieczne zadłużenie Wielkiej Brytanii miało doprowadzić do praktycznego wypadnięcia tego kraju z ligi mocarstw. O skali klęski ekonomicznej Królestwa niech świadczy to, że w 1939 r. miało ono zapasy złota o wartości ok. 4,5 mld USD. Dzięki wydobyciu kruszcu w Afryce udało się zgromadzić jeszcze zasoby warte ok. 2 mld USD. Jednak już po roku zapasy te były na wyczerpaniu. Najlepiej oddaje to fakt, jak drogim przedsięwzięciem była wojna

Ta ostatnia w 1945 r. dobiegła końca. Efekty? USA i ZSRR urosły to ról światowych potęg. Wielka Brytania pozostawała imperium, ale tylko na papierze. Mimo że jej politycy zasiadali przy stole po stronie mocarstw, sam kraj przestał być już potęgą, jaką był wcześniej. Świat zmierzał w kierunku dwubiegunowości politycznej i gospodarczej.

USA postanowiły wykorzystać swoją nową pozycję w pełni. Dlatego jeszcze przed oficjalnym końcem wojny rozpoczęto prace nad wykreowaniem nowego ładu finansowego. Ten miał okazać się kropką nad “i” w kwestii budowania potęgi przez USA. Mowa o słynnym systemie z Bretton Woods. O tym jednak napiszemy szerzej za tydzień…

CDN.